Wat is de staat van het Rijnwater?
Rivieren: ze hebben Nederland gevormd. Dat deden ze eeuw na eeuw, totdat wij onze rivieren gingen vormen. We hebben de rivieren in ons land bevaren, bevist en vervuild, net zo lang tot bijvoorbeeld de Rijn vooral een vieze rivier werd met weinig leven om of in het water. Hoe brengen we onze rivieren weer tot leven? En wat moeten we doen om de natuur rondom het water te behouden?
De Rijn
De rivier de Rijn is met zijn 1324 kilometer een van de langste van Europa. De Rijn ontspringt in Zwitserland, waar de rivier via Basel als grensrivier tussen Duitsland en Frankrijk loopt om vervolgens bij de plaats Spijk Nederland in te stromen. Vlak na die Nederlandse grens houdt de Rijn bij Pannerden op te bestaan en stroomt het Rijnwater via de Waal, de Merwede, de Lek, de IJssel en de Nederrijn richting de Noordzee.
De Rijn is lange tijd ingericht ten behoeve van de scheepvaart en de waterveiligheid van Nederland. De ecologie leek minder belangrijk: er waren veel lozingen vanuit de industrie, die dus ook het water van rivieren als de IJssel en de Nederrijn vervuilden. Om de natuur in en rondom de rivier te herstellen, zijn er de afgelopen jaren op verschillende plekken langs de oever natuurgebieden aangelegd.
Waterkwaliteit
Hoewel de waterkwaliteit van de Rijn al stukken beter is dan de decennia hiervoor, gaat het met de visstand nog steeds niet goed. Twan Stoffels doet in opdracht van onder andere Rijkswaterstaat onderzoek naar de groei en ontwikkeling van jonge vissoorten. Dat doet hij bij de nieuw aangelegde nevengeul bij Herwijnen, in de rivier de Waal.
Nevengeulen zijn wateren die parallel aan de hoofdgeul door de uiterwaard stromen. Aan het begin en het einde staan ze in verbinding met de rivier. In deze geulen stroomt het water minder snel dan in de hoofdrivier, wat kansen biedt voor dier en natuur.
Herstelde uiterwaarden
De kwaliteit van het Rijnwater is de afgelopen jaren sterk verbeterd, zeker sinds de industriële revolutie van de jaren vijftig en zestig. Het probleem zit dus niet in de waterkwaliteit, maar meer aan de habitatbeschikbaarheid.
Daarom zijn er veel projecten die de natuurlijke uiterwaarden van rivieren herstellen. Dat herstel heeft veel voordelen voor de biodiversiteit. Doordat meer natuur langs de rivier komt, met verschillende soorten riet en bijvoorbeeld wilgenbossen, wordt de watersnelheid geremd.
Door het langzamer stromende water ontstaan er leefgebieden voor vissen en andere dieren, die weer een voedselbron zijn voor bijvoorbeeld vogels. Met de biodiversiteit in de uiterwaarden gaat het dus wel goed, maar eenmaal in de rivier aangekomen lijkt het een ander verhaal: de hoeveelheid vis in de rivier lijkt maar niet toe te willen nemen.
Visstand rivieren
De visstand in de rivieren lijkt dus nog steeds niet hersteld en laag blijft. Hoe komt dat?
Twan Stoffels legt uit: “De vissen trekken vanuit de uiterwaarden de rivier op, daar moeten ze dan hun vervolghabitat vinden. Een plekje waar ze de rest van hun leven kunnen slijten. De vraag is of die plek er wel is: de rivier is zo gevormd naar scheepvaart en waterveiligheid dat er eigenlijk niets meer natuurlijk is.
Bij de uiterwaarden proberen we een beetje een natuurlijk systeem na te bootsen, maar de rivier zelf is in feite gewoon een grote snelweg waar water afgevoerd wordt. Er is veel scheepvaart, er zijn veel structuren en stenen die niet in het oorspronkelijke landschap van Nederland thuishoren. Daar hebben de vissen waarschijnlijk moeite mee.”
Getijdenpark
Helemaal aan het einde van het stroomgebied van de Rijn proberen ze hier iets aan te doen. Schuin onder de van Brienenoordbrug ligt het Eiland van Brienenoord in de Nieuwe Maas. Ooit was hier een werkplaats voor de spoorrails van de metro, nu is het een getijdengebied met veel meer ruimte voor plant en dier.
Elke keer dat het getij stijgt, wordt er een klein laagje voedsel afgezet. Daar komen kreeftjes en schelpjes op af, waardoor het voor trekvogels en andere soorten een voedselrijk paradijs wordt. Hoewel het lijkt alsof je op het eiland midden in de natuur zit, is op de achtergrond de Rotterdamse skyline duidelijk te zien.
Esther Blom is directeur van Stichting Arc, een organisatie die zich inzet om gebieden in Nederland opnieuw te laten verwilderen. Zij legt uit: “Juist dat proces van dynamiek, van steeds anders, dat vinden we heel mooi. Als je de natuur de baas, of de bazin eigenlijk, laat worden, dan wordt het gewoon geweldig.”
Meer weten?
Wil je meer weten over de staat van de Nederlandse rivieren? Hier vind je een fragment uit EenVandaag waarin je kunt zien hoe de Rijn stapje voor stapje weer tot leven wordt gewekt.
